سقف موقعیت‌های باز در قراردادهای اختیار معامله چیست؟

بازارهای مالی به‌ویژه بازارهای اختیار معامله، به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک و سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک شناخته می‌شوند. در بورس ایران، همانند دیگر بورس‌های جهانی، قراردادهای اختیار معامله می‌توانند شامل ریسک‌هایی باشند که در صورت عدم مدیریت صحیح می‌توانند به نوسانات بازار و حتی بحران‌های مالی منجر شوند. یکی از ابزارهای مدیریتی در این بازار، سقف موقعیت‌های باز است. در این مقاله به بررسی مفهوم، اهمیت و نحوه عملکرد سقف موقعیت‌های باز در قراردادهای اختیار معامله در بورس ایران خواهیم پرداخت.

مفهوم موقعیت‌های باز (Open Interest)
موقعیت‌های باز به تعداد کل قراردادهای اختیار معامله‌ای گفته می‌شود که هنوز بسته نشده‌اند و در بازار باز وجود دارند. این مقدار به‌طور معمول نشان‌دهنده حجم کل دارایی‌های معامله‌نشده در بازار است و به‌عنوان یک معیار برای نقدینگی و فعالیت بازار در نظر گرفته می‌شود. در واقع، موقعیت باز نشان می‌دهد که چه تعداد قرارداد اختیار معامله همچنان در بازار فعال هستند.

سقف موقعیت‌های باز: تعریفی دقیق
در بورس ایران، سقف موقعیت‌های باز به حداکثر تعداد قراردادهایی اطلاق می‌شود که برای یک سری خاص از قراردادهای اختیار معامله می‌توانند باز شوند. این سقف به‌منظور جلوگیری از ریسک‌های بیش‌ازحد و حفظ ثبات بازار وضع می‌شود. به عبارت دیگر، هر زمان که تعداد قراردادهای باز برای یک سری خاص به این سقف برسد، دیگر امکان باز کردن موقعیت‌های جدید وجود ندارد، ولی موقعیت‌های قبلی همچنان قابل بستن هستند.

چرا سقف موقعیت‌های باز مهم است؟
مهم‌ترین دلیل وضع سقف برای موقعیت‌های باز، حفظ نقدینگی و ثبات بازار است. زمانی که تعداد زیادی قرارداد در بازار فعال می‌شود، می‌تواند منجر به نوسانات زیاد در قیمت‌ها و ریسک‌های سیستماتیک شود. این مسئله به‌ویژه در بازارهای ناپایدار می‌تواند خطرناک باشد. سقف موقعیت‌های باز این اطمینان را می‌دهد که میزان ریسک در بازار قابل کنترل باشد و مانع از تمرکز بیش‌ازحد موقعیت‌ها در یک نقطه خاص شود.
علاوه بر این، با تعیین سقف برای موقعیت‌های باز، نهادهای نظارتی می‌توانند بر عملکرد بازار نظارت کنند و از حباب‌های قیمتی و یا تسویه‌های سریع جلوگیری نمایند که ممکن است به شدت بازار را تحت تأثیر قرار دهد.

چگونه سقف موقعیت‌های باز در بورس ایران تعیین می‌شود؟
سقف موقعیت‌های باز در بورس ایران معمولاً توسط سازمان بورس و اوراق بهادار و با توجه به شرایط بازار تعیین می‌شود. این سقف می‌تواند بسته به نوع محصول، تاریخ انقضا، و شرایط اقتصادی متغیر باشد. برای مثال، در برخی از بازارها، سقف موقعیت‌های باز می‌تواند به‌طور ماهانه یا فصلی تنظیم شود.
در برخی از بازارهای اهرم‌دار مانند صندوق‌های اهرم‌دار، سقف موقعیت‌های باز ممکن است تا ۵۰٪ از حجم کل قراردادها باشد. این میزان می‌تواند حدود ۲ میلیون قرارداد برای یک سری خاص از تاریخ انقضا را شامل شود. به همین ترتیب، سقف موقعیت‌های باز در بازار اختیار معامله ایران معمولاً به گونه‌ای تنظیم می‌شود که با حجم نقدینگی بازار و ظرفیت تسویه آن هماهنگ باشد​.

در مجموع قسمت پر شده سقف موقعیت باز هر زنجیره قرارداد در هر سررسید برابر است با مجموع هر کدوم از جفت اختیار (ط و ض) که بیشترین موقعیت باز را در اختیار دارند.
مثلا:
طهرم۱۱۰۱: ۱۰۰۰ موقعیت باز و ضهرم۱۱۰۱: ۲۰۰۰ موقعیت باز
از بین این جفت آن که موقعیت باز بیشتری دارد را انتخاب میکنیم و همینطور تا آخر زنجیره این اعداد را با هم جمع میزنیم
مجموع این انتخاب‌ها درصدی از سقف موقعیت باز را تشکیل میدهند. چنانچه این مجموع به سقف موقعیت باز برسد،زنجیره اختیار مورد نظر اصطلاحا دچار پر شدن سقف موقعیتهای باز شده و امکان معامله در اختیارهای این زنجیره وجود ندارد و تا برگشت موقعیت های باز به حداقل ۸۰ درصد سقف، امکان معامله اختیارهای آن زنجیره وجود ندارد. 

تأثیر سقف موقعیت‌های باز بر بازار

1. افزایش نقدینگی: سقف موقعیت‌های باز می‌تواند موجب افزایش نقدینگی در بازار شود، زیرا معامله‌گران می‌دانند که بازار قابل اعتماد است و از نوسانات شدید جلوگیری می‌شود.
2. کاهش ریسک سیستماتیک: با محدود کردن تعداد موقعیت‌های باز، می‌توان از ایجاد موقعیت‌های ریسکی و خطرناک جلوگیری کرد که در صورت بسته نشدن، می‌تواند به بحرانی بزرگ در بازار تبدیل شود.
3. کنترل فعالیت‌های غیرمعمول: در صورتی که یک سری قرارداد به سرعت به سقف موقعیت‌های باز برسد، می‌تواند نشان‌دهنده فعالیت‌های غیرمعمول مانند دستکاری بازار یا افزایش تصنعی حجم معاملات باشد. سقف موقعیت‌های باز به‌طور غیرمستقیم باعث کنترل این فعالیت‌ها می‌شود.

نتیجه‌گیری
سقف موقعیت‌های باز یکی از ابزارهای حیاتی در بازارهای مالی به شمار می‌رود که به تنظیم و کنترل فعالیت‌های بازار کمک می‌کند. در بورس ایران، این سقف برای حفظ ثبات بازار و جلوگیری از ریسک‌های بالا و نوسانات شدید وضع می‌شود. با استفاده از این ابزار، می‌توان اطمینان حاصل کرد که بازار اختیار معامله ایران از لحاظ نقدینگی و ریسک‌پذیری در وضعیت بهینه قرار دارد و از مشکلاتی همچون حباب‌های قیمتی و بحران‌های مالی پیشگیری می‌شود.در نهایت، مدیریت صحیح سقف موقعیت‌های باز به نهادهای نظارتی این امکان را می‌دهد که بر وضعیت بازار نظارت دقیقی داشته باشند و از هرگونه بحران مالی جلوگیری کنند.